EφΘεσ690/2024: Ανατροπή της αποδοθείσας στον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας, συνεπιμέλειας ανηλίκου τέκνου και ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειάς του στη μητέρα του στον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Δυνατή η κατ’ εξαίρεση ανάθεση της επιμέλειας αποκλειστικά σε έναν από τους δυο γονείς κατά παρέκκλιση από τη διάταξη του νέου άρθρου 1513 ΑΚ όπως ισχύει μετά την εισαγωγή του από τον Ν. 4800/2021 (ΦΕΚ Α’ 81/21.05.2021) και εφαρμογή του νέου άρθρου 1514 ΑΚ. Περιεχόμενο γονικής μέριμνας και επιμέλειας.
Το έτος 2024 το γραφείο μας πέτυχε την έκδοση της υπ’ αριθ. 690/2024 απόφασης του Εφετείου Θεσσαλονίκης η οποία έκανε τυπικά και ουσιαστικά δεκτή την έφεση της εντολέως μας κατά της πρωτοβάθμιας υπ’ αριθ. 12313/2023 αποφάσεως του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης και ανέθεσε την επιμέλεια του θήλεος τέκνου της εκκαλούσας μητέρας αποκλειστικά στην ίδια.
Ακολουθούν αποσπάσματα που αφορούν τη νομική σκέψη του επιληφθέντος Δικαστηρίου (η υπογράμμιση είναι επιλογή του γράφοντος):
«(…)Με τον Ν. 4800/2021 (ΦΕΚ Α’ 81/21.05.2021) περί «Μεταρρυθμίσεων αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις», και δη με τα Κεφάλαια Β και Γ αυτού αντικαθίστανται ή τροποποιούνται σειρά διατάξεων του Αστικού Κώδικα για τις σχέσεις γονέων και τέκνων και ιδίως για τα θέματα της γονικής μέριμνας των ανηλίκων τέκνων (άρθρα 1510 – 1541 του Αστικού Κώδικα) (…). Ειδικότερα, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1510, 1511, 1512, 1513, 1514, 1526, 1518, 1519 Α.Κ., όπως ισχύουν μετά την αντικατάστασή τους με τα άρθρα 7, 5, 6,8 και 10 Ν. 4800/2021, η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων, την ασκούν από κοινού και εξίσου και περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, δικαιοπραξία ή δίκη που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του, πρόκειται δε για δικαιώματα προσωποπαγή (αναπαλλοτρίωτα), που όμως την άσκησή τους, είναι δυνατόν να στερηθεί (ολικά ή μερικά) ο γονέας με δικαστική απόφαση. Η δε επιμέλεια του τέκνου σύμφωνα με το άρθρο 1518 παρ. 1 Α.Κ., περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, την μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και το προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.Στην περίπτωση διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, όταν ανατρέπονται πλέον οι συνθήκες της ζωής της οικογένειας, καταργείται ο συζυγικός οίκος και δημιουργείται χωριστή εγκατάσταση του καθενός από τους γονείς ανακύπτει το θέμα της διαμονής των ανηλίκων τέκνων πλησίον του πατέρα ή της μητέρας τους, ενώ οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα, εφόσον βέβαια είναι και οι δυο φορείς της (άρθρο 1513 εδ. α Α.Κ.) εκτός από τις συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου ή την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του ή πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα (άρθρα 1513 εδ. β και 1516 εδ. α’ Α.Κ.) τις οποίες ασκεί ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο κατόπιν (άτυπης) ενημέρωσης του άλλου γονέα. Συνακόλουθα, η νέα διάταξη του άρθρου 1513 ΑΚ αποκλίνει από το προϊσχύον δίκαιο εισάγοντας τον κανόνα ότι η γονική μέριμνα, μετά τον χωρισμό των γονέων, συνεχίζει να συνασκείται από τους γονείς, όπως συμβαίνει και κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης ή του συμφώνου συμβίωσης των γονέων. Καθιερώνεται δηλαδή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό των γονέων ως νόμιμο σύστημα, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια του γάμου, ώστε να μην είναι υποχρεωμένοι πλέον οι γονείς να καταφύγουν στο δικαστήριο προκειμένου να ρυθμίσουν την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας. Το σύστημα αυτό είναι υποχρεωτικό με την έννοια ότι εφαρμόζεται αυτομάτως κι εκ του νόμου ακόμη και όταν δεν συμφωνεί ο ένας γονέας(…) Αν υπάρχει συστηματική άρνηση συνεργασίας το δικαστήριο δεν μπορεί να αποφασίσει με βάση την 1512 ΑΚ αλλά με βάση την 1514 ΑΚ που προβλέπει παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας σε περίπτωση που αυτή δεν είναι δυνατή εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου. Στις περιπτώσεις αυτές, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, και αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο (παρ. 2), το οποίο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον έναν γονέα ή σε τρίτο β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιοσδήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή (παρ. 3). Το Δικαστήριο λοιπόν θα αποφασίσει όποιο μέτρο θεωρήσει κατάλληλο για το παιδί, για το συγκεκριμένο παιδί και για τη συγκεκριμένη περίπτωση με γνώμονα βέβαια το συμφέρον του παιδιού. Μπορεί να κατανείμει λειτουργικά την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή να την αναθέσει εξ ολοκλήρου στον έναν γονέα, ή να την κατανείμει χρονικά, διατάσσοντας ίσως την εναλλασσόμενη κατοικία, αν τούτο επιβάλλει το συμφέρον του παιδιού (…)Ως κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων των τέκνων και της προσφυγής τους στο δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της άσκησής της είναι το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου που αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου τέκνου σε μια ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα (…) Ως συμφέρον του τέκνου νοείται το σωματικό, υλικό, πνευματικό, ψυχικό, ηθικό και γενικότερα, κάθε είδους συμφέρον το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα (…) Κρίσιμα προς τούτου στοιχεία είναι, μεταξύ άλλων, η καταλληλόλητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου, καθώς και οι αναπτυχθέντες μέχρι τότε, με ανεπηρέαστη επιλογή, δεσμοί του διαθέτοντος ικανότητα διάκρισης τέκνου με τους γονείς του και τυχόν αδελφού του (…) Επίσης, οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξης και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στο πλαίσιο της λογικής και ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου (…)».
Ακολουθούν αποσπάσματα από το σκεπτικό του Δικαστηρίου αναφορικά με τα πραγματικά περιστατικά που δέχτηκε:
«(…)Περαιτέρω, καθ’ όσον αφορά το ανωτέρω θήλυ ανήλικο τέκνο των διαδίκων, περί του οποίου η παρούσα ένδικη διαφορά, αποδεικνύεται ότι από της γεννήσεώς του ο εφεσίβλητος αδιαφορεί πλήρως γι’ αυτό και ουδέποτε είχε οποιαδήποτε επικοινωνία μαζί του, σε αντίθεση με το άρρεν ανήλικο τέκνο τους (…) ουδέποτε ζήτησε να δει και να επικοινωνήσει και με το έτερο, θήλυ, τέκνο τους, ούτε διεκδίκησε την επιμέλειά του ή την ρύθμιση της επικοινωνίας του με αυτό, όπως έπραξε για το έτερο (άρρεν) τέκνο. Αιτία για τη στάση του αυτή ήταν η υποψία που είχε ότι τούτο δεν ήταν γνήσιο δικό του τέκνο αλλά καρπός της εξωσυζυγικής σχέσης που στα πλαίσια της πρωτοβαθμίου δίκης , όπως προεκτέθηκε, υπονόησε ότι διατηρούσε η σύζυγός του, μάλιστα επανειλημμένως είχε ζητήσει από την εκκαλούσα την διενέργεια εξέτασης DNAπροκειμένου να διαπιστωθεί η πατρότητα του θήλεος τέκνου τους (…) Και ναι μεν κατά τη συζήτηση της αγωγής
εμφανίστηκε να εγκαταλείπει την ανωτέρω θέση του και να επιθυμεί την συμμετοχή του στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση και του ανωτέρω θήλεος τέκνου του, επικαλούμενος
και την πρόσφατη μεταβολή των διατάξεων του οικογενειακού δικαίου με το ν. 4800/2021, πλην όμως το ενδιαφέρον του αυτό δεν κρίνεται ειλικρινές και δεν επιβεβαιώνεται από κανένα στοιχείο, αντιθέτως προκύπτει ότι ούτε μέχρι τη συζήτηση της αγωγής ούτε όμως και μετά από αυτή μέχρι και σήμερα έχει επιδείξει το παραμικρό ενδιαφέρον για το ανωτέρω θήλυ τέκνο του, ούτε και όταν αυτό κατά τον Απρίλιο έτους 2023 νοσηλεύτηκε ταυτόχρονα με το έτερο άρρεν τέκνο των διαδίκων. (…) Ενόψει της αδιαφορίας αυτής που μέχρι σήμερα έχει επιδείξει ο εφεσίβλητος για το θήλυ τέκνο του και λαμβανομένων επιπλέον υπόψη και των χείριστων σχέσεων που εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των διαδίκων (…) κρίνεται εν προκειμένω το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου θήλεος τέκνου των διαδίκων επιβάλλει όπως υπάρξει παρέκκλιση από τον κανόνα της συνεπιμέλειας που προβλέπει η νέα διάταξη του άρθρου 1513 ΑΚ και η επιμέλεια του προσώπου να ανατεθεί αποκλειστικά στην εκκαλούσα μητέρα του, η οποία από της γεννήσεως του το φροντίζει και μεριμνά για την κάλυψη των πάσης φύσεως αναγκών του, κρίνεται δε ικανή να το αναθρέψει και διαπαιδαγωγήσει έχοντας μέχρι σήμερα ανταποκρθεί με πλήρη επάρκεια στο γονεϊκό λειτούργημα (…)»
Με το σκεπτικό αυτό, η ως άνω απόφαση ανέτρεψε την πρωτοβάθμια κρίση του Δικαστηρίου το οποίο έσφαλε ως προς την εκτίμηση των αποδείξεων και κρίνοντας αντίθετα, ανέθεσε την επιμέλεια του θήλεος ανηλίκου τέκνου των διαδίκων σε αμφότερους από κοινού τους διαδίκους. Με την κρίση του αυτή, το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, κινούμενο στο πνεύμα των αναδιαμορφωμένων σχετικών διατάξεων του Αστικού Κώδικα, εφάρμοσε αυτές παραβλέποντας ουσιώδεις ισχυρισμούς περί γεγονότων που συνέτρεχαν και κατά τη συζήτηση στον πρώτο βαθμό και κατέληξε στο εσφαλμένο συμπέρασμα πως (περιπτωσιολογικά κρινόμενο) το συμφέρον του θήλεος τέκνου των διαδίκων θα εξυπηρετούταν στην εξεταζόμενη περίπτωση ορθότερα από την από κοινού άσκηση της επιμέλειας μεταξύ των γονέων. Την ως άνω πλημμελή εκτίμηση των αποδείξεων από το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, διόρθωσε το επιληφθέν Εφετείο, που εκτιμώντας τα ήδη προσκομισθέντα στον πρώτο βαθμό αποδεικτικά μέσα αλλά και νέα αποδεικτικά μέσα που προέκυψαν μετά την πρωτοβάθμια συζήτηση και προσκομίστηκαν επιτρεπτά το πρώτον ενώπιον του Εφετείου (529 ΚΠολΔ), έκρινε πως το συμφέρον του ανηλίκου τέκνου, δεδομένης της αδιαφορίας του πατέρα του προς αυτό, εξυπηρετείται πληρέστερα από την ανάθεση της επιμέλειάς του
αποκλειστικά στην μητέρα του, παρεκκλίνοντας κατ’ εξαίρεση, λόγω των εκτιθέμενων στο σκεπτικό του πραγματικών συνθηκών, από τον κανόνα του άρθρου 1513 ΑΚ όπως ισχύει σήμερα, εφαρμόζοντας τη διάταξη του άρθρου 1514 ΑΚ.
